Trí tuệ nhân tạo đang thay đổi cách học sinh tiếp cận kiến thức, nhưng ranh giới giữa hỗ trợ và phụ thuộc ngày càng mong manh. Nhiều học sinh Việt Nam đang rơi vào tình trạng “nghiện” các công cụ AI, ảnh hưởng nghiêm trọng đến khả năng tư duy độc lập và phát triển kỹ năng học tập.
Điểm nổi bật
- Hơn 70% học sinh trung học tại các thành phố lớn thừa nhận sử dụng AI mỗi ngày cho bài tập
- Các công cụ như ChatGPT, Claude và CentriX trở thành “người bạn học tập” không thể thiếu
- Chuyên gia cảnh báo về sự suy giảm khả năng tư duy phản biện và tính sáng tạo
- Nhiều trường đang phát triển chiến lược giảng dạy kết hợp AI một cách cân bằng
- Phụ huynh và giáo viên cần biện pháp hỗ trợ học sinh thoát khỏi “hội chứng phụ thuộc AI”
Thực trạng “nghiện AI” trong học đường
Nguyễn Lan Anh, học sinh lớp 11 trường THPT Việt Đức (Hà Nội) thừa nhận: “Em không thể tưởng tượng được cuộc sống học tập không có ChatGPT. Mỗi khi có bài tập về nhà, em chỉ cần copy đề bài và AI sẽ làm tất cả. Ban đầu em dùng để tham khảo, nhưng giờ em gần như phụ thuộc hoàn toàn vào nó.”
Câu chuyện của Lan Anh không phải là trường hợp cá biệt. Theo khảo sát gần đây tại 15 trường THPT lớn ở Hà Nội và TP.HCM, hơn 70% học sinh thừa nhận sử dụng các công cụ AI như ChatGPT, Claude, và CentriX mỗi ngày để hoàn thành bài tập. Đáng báo động hơn, 45% trong số đó cho biết họ không thể hoàn thành bài tập nếu không có sự trợ giúp của AI.
AI – Từ công cụ hỗ trợ đến “cây gậy” không thể thiếu
Các công cụ AI như ChatGPT, Claude hay nền tảng tích hợp AI như CentriX đã trở thành “người bạn học tập” không thể thiếu của nhiều học sinh. Từ việc tóm tắt tài liệu, phân tích văn học, giải bài tập toán học đến hỗ trợ học ngoại ngữ – AI đang đảm nhận vai trò “giáo viên ảo” 24/7.
Thạc sĩ Trần Minh Tuấn, giáo viên môn Ngữ văn tại một trường THPT ở Hà Nội, chia sẻ: “Tôi có thể nhận ra ngay khi một học sinh nộp bài viết do AI tạo ra. Không chỉ vì độ hoàn thiện cao bất thường, mà còn vì cách diễn đạt và tư duy quá ‘trưởng thành’ so với lứa tuổi. Điều đáng lo ngại là các em đang đánh mất khả năng diễn đạt ý tưởng theo phong cách riêng của mình.”
Tác động của “hội chứng phụ thuộc AI” đến sự phát triển của học sinh
Việc lạm dụng AI không chỉ ảnh hưởng đến kết quả học tập hiện tại mà còn tác động lâu dài đến sự phát triển nhận thức và kỹ năng của học sinh.
Suy giảm tư duy phản biện và sáng tạo
PGS.TS Nguyễn Thị Kim Anh, Khoa Tâm lý học – Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn (ĐHQG Hà Nội) cảnh báo: “Khi học sinh quá phụ thuộc vào AI để giải quyết vấn đề, não bộ không được kích thích để phát triển các kết nối thần kinh cần thiết cho tư duy phản biện và sáng tạo. Đây là một dạng ‘teo cơ trí tuệ’ khi các chức năng nhận thức quan trọng không được rèn luyện thường xuyên.”
Nghiên cứu sơ bộ từ nhóm giáo sư tại Đại học Sư phạm Hà Nội cho thấy học sinh sử dụng AI thường xuyên có xu hướng:
- Gặp khó khăn khi đối mặt với các bài thi không được sử dụng thiết bị điện tử
- Thiếu kiên nhẫn với các vấn đề phức tạp đòi hỏi suy nghĩ sâu
- Không phát triển kỹ năng ghi nhớ và tổng hợp thông tin
- Kém tự tin vào khả năng của bản thân khi không có AI hỗ trợ
Lệ thuộc tâm lý và lo âu
Đáng chú ý, nhiều học sinh đang phát triển một dạng lệ thuộc tâm lý vào AI. Trần Minh Khôi, học sinh lớp 12 tại TP.HCM, thừa nhận: “Em cảm thấy lo lắng mỗi khi phải làm bài mà không được dùng ChatGPT. Em không tin tưởng vào câu trả lời của chính mình nữa và luôn muốn kiểm tra lại với AI.”
Giải pháp cho “hội chứng phụ thuộc AI” – Cần sự chung tay từ nhiều phía
Để giải quyết vấn đề này, cần có sự phối hợp giữa nhà trường, phụ huynh và chính bản thân học sinh.
Đổi mới phương pháp giảng dạy và đánh giá
TS. Lê Văn Hiệp, chuyên gia giáo dục, đề xuất: “Thay vì cấm đoán hoàn toàn, chúng ta nên tích hợp AI vào quá trình giảng dạy một cách có kiểm soát. Ví dụ, giáo viên có thể thiết kế các bài tập yêu cầu học sinh phải phân tích, đánh giá và mở rộng nội dung do AI tạo ra, thay vì chỉ áp dụng nguyên xi.”
Một số trường học đã bắt đầu thử nghiệm mô hình này với các hoạt động như:
- Yêu cầu học sinh so sánh bài làm của mình với phiên bản do AI tạo ra và phân tích sự khác biệt
- Tổ chức các cuộc thi sáng tạo nội dung mà AI không thể thay thế
- Đổi mới phương pháp kiểm tra đánh giá, tập trung vào quá trình tư duy hơn là kết quả cuối cùng
Nền tảng CentriX đã phát triển module đặc biệt giúp giáo viên tích hợp AI vào quá trình giảng dạy một cách cân bằng, vừa tận dụng sức mạnh của công nghệ vừa phát triển tư duy độc lập cho học sinh.
Vai trò của phụ huynh và gia đình
Phụ huynh đóng vai trò quan trọng trong việc giúp con cái sử dụng AI một cách hợp lý:
- Thiết lập thời gian sử dụng công nghệ hợp lý
- Khuyến khích con tham gia các hoạt động không liên quan đến công nghệ
- Tạo không gian học tập không có thiết bị điện tử vào những thời điểm nhất định
- Thảo luận với con về cách sử dụng AI như một công cụ hỗ trợ, không phải thay thế
“Cai nghiện AI” – Phương pháp từng bước
Chuyên gia tâm lý Nguyễn Thu Hà gợi ý quy trình “cai nghiện AI” cho học sinh:
- Nhận thức vấn đề: Học sinh cần nhận ra sự phụ thuộc và tác động tiêu cực của nó
- Giảm dần tiếp xúc: Thiết lập thời gian cụ thể trong ngày không sử dụng AI
- Rèn luyện tư duy độc lập: Bắt đầu với những bài tập đơn giản, tự làm hoàn toàn
- Tìm niềm vui trong quá trình học: Tái khám phá niềm vui khi tự mình giải quyết vấn đề
- Sử dụng AI có chọn lọc: Chỉ sử dụng AI cho những vấn đề thực sự cần thiết, sau khi đã cố gắng tự giải quyết
Cân bằng giữa công nghệ và phát triển tự nhiên
AI đang và sẽ tiếp tục là một phần không thể thiếu trong giáo dục. Thách thức không phải là loại bỏ hoàn toàn mà là tìm ra điểm cân bằng giữa việc tận dụng sức mạnh của công nghệ và phát triển tư duy độc lập cho học sinh.
GS.TS Phạm Văn Tình, chuyên gia giáo dục, nhấn mạnh: “Chúng ta không thể và không nên quay lưng với AI trong giáo dục. Điều quan trọng là dạy học sinh cách sử dụng AI như một công cụ phục vụ tư duy của mình, không phải một cỗ máy thay thế tư duy.”
Với sự hỗ trợ từ các nền tảng như CentriX, nhà trường và gia đình có thể xây dựng một môi trường học tập cân bằng, nơi công nghệ và tư duy con người bổ trợ cho nhau thay vì loại trừ nhau.
Bạn có trải nghiệm hoặc quan điểm về việc sử dụng AI trong học tập? Hãy chia sẻ với chúng tôi trong phần bình luận bên dưới!
